Ο κρόκος είναι γνωστός στην περιοχή από τη Μεσόγειο μέχρι τις Ινδίες από τα πανάρχαια χρόνια, όπου βρίσκεται αυτοφυές σε πολλές περιοχές της Ιταλίας, της Ελλάδας, της Μικράς Ασίας και του Ιράν, αλλά στην Κεντρική Ευρώπη έγινε γνωστό από τους ’ραβες (στην Ισπανία) μετά το 1,600 μ.Χ. Ο μύθος λέει ότι το φυτό με το όμορφο αυτό χρώμα, δημιουργήθηκε από τις σταγόνες από το αίμα του Κρόκου που τον τραυμάτισε ο Ερμής. Το φυτό Crocus Sativus είναι γνωστό στην Ελλάδα από την εποχή του Μινωικού πολιτισμού, και στην Κρήτη καλλιεργούσαν και χρησιμοποιούσαν το μπαχαρικό αυτό συστηματικά, μέχρι και τον προηγούμενο αιώνα. Στην αρχαία Ελλάδα το καλλιεργούσαν μάλιστα σε ειδικά διαμορφωμένα “ζαφοροκήπια”, κυρίως για τα χρυσόχρωμα ή κατακόκκινα παχιά και πικάντικα στίγματα του ύπερου, τα οποία χρησιμοποιούσαν καθημερινά στην κουζίνα τους.

Ο Στράβων, ο Διοσκουρίδης και ο Θεόφραστος το αναφέρουν συχνά σαν ένα βασικό θεραπευτικό μέσο της εποχής εκείνης, σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις, λόγω των αφροδισιακών του ιδιοτήτων (και της μεγάλης περικτικότητας σε βιταμίνη Β2), συνδέθηκε στην αρχαιότητα με τις εταίρες! Αναφορές για το φυτό αυτό βρίσκονται στις παραδόσεις όλων των λαών, το αναφέρει ακόμη και ο Σολομών στο “’σμα Ασμάτων” σαν ένα από τα κυριότερα αρωματικά φυτά. Σε πολλές εποχές η ζαφορά άξιζε περισσότερο από το βάρος της σε χρυσάφι, ακόμη δε και σήμερα είναι ένα από τα ακριβότερα μπαχαρικά στον κόσμο.

Η διαδικασία συλλογής είναι ιδιαίτερα επίπονη και λεπτή, αφού τα τρία στίγματα του ύπερου από κάθε λουλούδι πρέπει να συλλεγούν με το χέρι και αφού απλωθούν σε δίσκους πρέπει να αφεθούν να στεγνώσουν στον ήλιο, ή σε φωτιά με ξυλάνθρακα. Για κάθε ένα κιλό ζαφοράς μάλιστα, χρειάζονται περίπου ένα εκατομμύριο άνθη… Σήμερα στην Ελλάδα παράγονται περίπου 10 τόνοι κρόκου εξαιρετικής ποιότητας (κυρίως στην περιοχή της Κοζάνης), η μεγαλύτερη όμως ποσότητα εξάγεται, καθώς η Ελληνική κουζίνα δείχνει να έχει “ξεχάσει” τη χρήση του.

Η συστηματική χρήση της ζαφοράς (με τη γλυκιά αλλά και καυτερή γεύση), έχει ηρεμιστικές και αντικαταθλιπτικές ιδιότητες και ενισχύοντας τη διαδικασία της πέψης αποτοξινώνει το ήπαρ και τον σπλήνα, μειώνει τα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα, δυναμώνει την καρδιά και ρυθμίζει τις διαταραχές της περιόδου στις γυναίκες.

Ένα πολύ καλό αφέψημα γίνεται διαλύοντας δύο με τρία “στίγματα” ζαφοράς σε μισό φλυτζάνι βραστό νερό. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε ζαφορά μαζί με κάποιο άλλο γνωστό ρόφημα, όπως το τσάι του βουνού, το τήλιο, κλπ. Υπάρχει επίσης ένα μαλακτικό σιρόπι που χρησιμοποιείται σε κρυολογήματα (με βήχα, απόχρεμψη κλπ), το οποίο έχει σαν κύρια συστατικά το μέλι, το μάραθο και τον κρόκο.

Για να ενισχυθεί το άρωμα του κρόκου, μπορούμε να καβουρδίσουμε για ένα με δύο λεπτά σε ένα στεγνό (και αντικολλητικό) τηγάνι λίγα στίγματα και στη συνέχεια να τα χρησιμοποιήσουμε στο φαγητό ή το ποτό μας. Μπορεί να προστεθεί πρακτικά σε όλα τα βραστά φαγητά (ειδικά στις σούπες) και χαρίζει ένα ζωηρό κίτρινο χρώμα (όπως στην κλασσική γαλλική σούπα “μπουγιαμπέσα” και στο ισπανικό ρυζότο “παέγια”).